Gedachtenflarden – Snowden Paranoia

“Just because you’re paranoid doesn’t mean they aren’t after you”, uit Catch-22 van Joseph Heller

“… en dat men als het nodig is, alles van je weet…”, uit Ben jij ook zo Bang (1982) van Toontje Lager

De recente onthullingen van Edward Snowden laten zien dat wat iedereen al dacht gewoon werkelijkheid is – CIA, FBI, NSA en onder welk acronym ze ook schuil gaan, ‘ze’ ‘luisteren’ echt alles af en slaan alles op. Alles wat je intikt in een computer of met een digitaal apparaat zoals GPS, TomTom, Mobiel, TV, vaste telefoon enz. doet kan worden getraceerd, aangezet zonder dat je het weet, overgenomen, uitgelezen, opgeslagen en gewist – toestemming hoef je er niet voor te geven en de kans dat het je ooit verteld wordt is nihil. In de totalitaire staat van Orwell zijn we niet terecht gekomen, maar het is van de drup in de regen, want wat we hebben gekregen is een overheid die vrijwel totale controle over onze informatiestromen kan nemen en er vrijelijk over kan beschikken. De overheid, die een volledige digitale back-up maakt van de levens van haar burgers.

Dat roept bij mij een aantal zaken op.

1.    Draaiboek “Verbergen in de openbaarheid”: je bent als geheime dienst natuurlijk geen knip voor de neus waard als je geen draaiboek klaar hebt liggen voor het geval een medewerker zich tegen je keert. Overlopers, naar de vijand of het grote publiek, zijn van alle tijden en daar ben je op voorbereid. Inclusief foto’s, geheime informatie-bunkers, informatie en persberichten voor journalisten, storyline etc. Wag the dog, maar dan live. Partners en bedrijven wordt dringend verzocht, terwijl met de nationale veiligheid wordt geschermd, om er het gouden zwijgen toe te doen en alleen naar buiten te brengen wat bij het scenario hoort. De mogelijke repercussies van het zilveren spreken zullen ongetwijfeld als “ernstig” benoemd zijn.
Wat voor prachtige verhalen we in de komende tijd te horen gaan krijgen, ik ben geneigd het allemaal met een korrel zout te nemen.

2.    Manipulatie: Ik zou als mijzelf respecterende geheime dienst geen genoegen nemen met het passief volgen van informatie. Ik zou proberen om actief het denken te beïnvloeden. Dat kan door (des)informatie toe te voegen, maar ook door informatie weg te halen en vast nog op een heleboel andere manieren. Ik zou een batterij psychologen, sociologen en anthropologen in dienst hebben om te achterhalen hoe je eenvoudig en effectief het denken en voelen kan beïnvloeden.
Als een ronselaar toekomstige jihadisten weet te radicaliseren, als mensen bewogen kunnen worden om als zelfmoordterrorist aan de slag te gaan, als iemand op de kansel mensen kan bewegen dingen te doen op basis van geloof alleen (b.v. een kruistocht organiseren), dan zijn al die persoondata als de kat op het spek binden. Onweerstaanbaar.
En het is natuurlijk best eenvoudig om personen te filteren. Het overgrote deel van de mensheid is immers een braaf en “law-abiding citizen”. En daar ben je met een paar leuke algorithmes ongetwijfeld zeer snel achter.

3.    Handelingsplicht: De overheid gebruikt de informatie om het plegen van misdaden -i.c. terrorisme- te voorkomen, althans dat zeggen ze dus vooralsnog neem ik dat voor waar aan. Let wel: het tegenovergestelde is ook te beargumenteren: de overheid i.c. de geheime diensten gebruiken deze informatie om aanslagen te laten plaatsvinden, daarmee de noodzaak van zowel ruimere regelgeving als een grote geheime dienst onderstrepend. Cynisch, maar de werkelijkheid is niet zelden nog gekker dan je kunt bedenken. Okee, toegegeven, niet erg reeel, maar er zijn weinig feiten beschikbaar om waarheid en leugen te schiften.

Hoe dan ook impliceert het dat de overheid in principe over alle informatie beschikt of zou kunnen beschikken om het overgrote deel van de misdaden, zeg 80%, te voorkomen of op te lossen. Daarmee ontwaar ik de contouren van een nalatige overheid die, uit naam van terrorisme-bestrijding, haar burgers elke privacy ontneemt, en daar maar bitter weinig voor teruggeeft. In Nederland is het nog steeds zo dat je als burger wettelijk verplicht bent informatie, die bij kan dragen aan het oplossen van een misdaad, te verstrekken aan de politie. Ongetwijfeld zal die regel voor de AIVD buiten werking zijn gesteld. Zou ik ook doen, maar het voelt toch niet helemaal lekker. Want de kans om om te komen bij een terroristische aanslag was al vrij klein, en voor het uitsluiten van dat kleine beetje wordt mijn volledige privacy genomen.

4.    Myopia: het is natuurlijk vele malen cooler om een terreuraanslag te voorkomen, dan bijvoorbeeld te verhinderen dan een kind wordt ontvoerd door het gebruik van een onmiskenbaar nep-paspoort. Maar dat laat het gevoel achter dat terroristjes pakken cool is en iets als kindermisbruik voorkomen het equivalent van drollenboetes schrijven. Maar echte terroristen zijn niet heel dik gezaaid.

Bij het schrijven kwam ik het rapport Toekomstig Internet uit januari 2013 tegen, in opdracht van BZK gemaakt, over de impact van toekomstig internet op de beleidsterreinen van het departement. De conclusies en aanbevelingen zijn beslist het lezen waard. Ik haal er eentje uit (pagina 71): Evengoed stelt technologie de overheid in staat om binnen de toegestane juridische kaders meer grip te krijgen op de samenleving.

En daar krijg ik dan toch koude rillingen van.

En als nachtgedachte nog dit. Als Lubbers en Van Agt geen staatsgeheimen -of wat daar in Nederland voor doorgaat- onthuld hadden, dan is een onderzoek door het OM tamelijk buitensporig. Dus nu het OM een onderzoek doet…